بناهای خاطره در شهر

شهرها با خاطره‌ها زنده‌اند... تا يکی دو نسل در سينه شهروندان، و از آن پس، در وجود بناهايی که ارزش آنها نه فقط در سبک معماری و طراحی آنها است، بلکه پاسدارهويت شهرها می‌شوند تا اگر دست تطاول روزگاران بگذارد، در قالب «مکان‌رويدادها» هويت‌های موزاييکی شهر را به نسل‌های بعدی انتقال دهند.

چه خوش است اگر دغدغه‌داران هر شهر با یافتن هر تعداد از مکان‌های خاطره در شهرخويش و ساختن روايت‌هايی برای زيستن در آن، و پيوند اين مکان‌ها به يکديگر، هسته هويتی شهر را شکل دهند و دور از غوغای خواستن‌ها و نخواستن‌ها، ميان شهروندان پيوند دهند.

کتاب تهران تب‌آلود، جنبش مشروطيت را بهانه کرده تا با رديف کردن سی و هشت مکان‌رويداد اصلی و چندین و چند گذر و محله و مسجد و مدرسه و حمام و بازار شهر تهران، گوشه‌ای از اتفاقات مشروطه در آنها را روایت کند و حال و روز امروز آنها را نيز به ما نشان دهد و بگويد که از اين ميان، تنها کمتر از ده مورد آنها به‌کل از ميان رفته است.

ـ در آستانه جنبش مشروطیت، صدراعظم 65 باب، ظل السلطان 45 باب، معیرالممالک با چند نفر تاجر 62 باب، حسن‌خان سرتيپ 45 باب و قوام‌الدوله و میرزا‌علی دکتر مشترکاً 54 باب دکان در بازار تهران داشتند. حتی زنان طبقه حاکم نیز دارای واحدهای تجاری زیادی در بازار بودند. برای نمونه مادر مظفرالدين شاه، صاحب بازار سقط‌فروش‌ها بود و عصمت‌الدوله دختر ناصرالدين شاه و همسر معیرالممالک 102 باب دکان در بازار ارسی‌دوزها داشت..... روحانيت حضور پررنگی در بازار داشت ... شماری از روحانیون در زمره مالکان دکان‌های بازار جای می‌گرفتند. برای مثال، شيخ فضل‌الله نوری صاحب دو کاروانسرا در بازار بود و آقا شيخ جعفر سلطان‌العلماء پنجاه باب دکان در آن جا داشت.

ـ محله ديگر تهران در عصر قاجار، محله سنگلج در غرب شهر بود... پهنه وسيعی تحت عنوان «تابع محله سنگلج» در غرب اين محله شکل گرفت که هم‌چون محله «دولت» دارای باغ‌ها و خانه‌باغ‌های بزرگ بود و در آستانه مشروطيت به کسانی چون کامران‌ميرزا نايب‌السلطنه، فرمانفرما، قوام‌الدوله، احتشام‌الدوله و امير بهادر تعلق داشت. از ميان روحانيان برجسته پايتخت که در سنگلج خانه داشتند، معروف‌ترين‌شان شيخ فضل‌الله نوری بود که افزون بر خانه مسکونی، محضر شرعی‌اش نيز در سنگلج قرار داشت و صاحب باغی در گذر علی‌پليس از پاتوق نايب‌رمضان بود. هم‌چنين بايد از ملارضا قلی سنگلجی معروف به شريعت سنگلجی نام برد. .. سرانجام بايد از سيد محمد طباطبايی، يکی از دو پيشوای بزرگ جنبش مشروطيت در تهران ياد کرد که او نيز در سنگلج اقامت داشت.

 ـ از ميان خانه‌های رجال سیاسی و مذهبی در عودلاجان، خانه سید عبدالله بهبهانی، شاهد بیشترین رویدادهای جنبش مشروطیت بود. اما از آن جا که در مرز میان عودلاجان و چالمیدان و نزدیک به بازار قرار گرفته بود، چنین می‌نماید که بیشتر در پیوستگی با دو محله دیگر بود تا عودلاجان.